İstər kişinin, istərsə də qadının üzərinə müəyyən hüquq və vəzifələr düşür. Müştərək həyata qədəm qoymuş hər bir insan bu vəzifələrlə tanış olduqdan sonra ona riayət etməyə çalışmalı və heç bir səhlənkarlığa yol verməməlidir.
Qarşılıqlı vəzifələrlə tanışlıq kişi ilə qadının səmimi müştərək həyatının daha da sağlam əhval-ruhiyyədə olmasına səbəb olur.
QAD ININ KİŞİYƏ QARŞI OLAN VƏZİFƏLƏRİ
1. İmam Baqir (ə)-dan nəql olunmuş rəvayətdə deyilir: «Bir qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəlib deyir: Ya Rəsuləllah! Qadının üzərində kişinin nə kimi hüququ vardır? Peyğəmbər (s) buyurur: «Qadın ərinə itaət edib onun sözündən çıxmamalıdır, ərinin icazəsi olmadan kimsəyə evindən bir şey verməməli və ərinin icazəsi olmadan müstəhəb oruc tutmamalıdır». Ərinin icazəsi olmadan evindən xaric olmamalı və əgər xaric olarsa, evə qayıdanədək yerin və göyün qəzəb və rəhmət mələkləri ona lə’nət oxuyarlar». Sonra qadın soruşdu: Ya Rəsuləllah! Kişinin üzərində hamıdan çox kimin haqqı vardır? Buyurdu:
Ata və anasının.
Daha sonra kimin?-deyərək, qadın sualını davam etdirdi.
Buyurdu:
Həyat yodaşının...».
2. Qadının üzərinə düşən digər vəzifələrdən biri də həyat yoldaşı ilə müəyyən oxşarlıqlara malik olmasıdır. Bu isə iki halda lazımdır:
a) Ə xlaqi x ü susiyy ə tl ə rd ə ;
Çünki iki nəfər şəxs ailə qurmazdan əvvəl bir-birindən fərqli xüsusiyyətlərə malik olurlar. Təbii ki, bir-birinin bə’zi xasiyyətlərinə mənfi baxırlar. Bunu da bilirik ki, həyat yoldaşını seçərkən onun bütün xüsusiyyətlərinə göz yumub güzəştə getməyi bacarmaq lazımdır. Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur: «Allah-taala, ərinin xoşagəlməz əxlaq və davranışına səbr edən qadına, Muzahim qızı Asiyaya (Fir’onun arvadına) bəxş etdiyi savabı əta edər».
İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur: «Həqiqətən Allah-taala kişilərə bir cür cihad, qadınlara isə başqa bir cihad növünü vacib etmişdir. Kişilərin cihadı qan və canlarını Allah yolunda fəda etməkdən, qadınların cihadı isə ərlərinin qeyrət və əziyyətlərinin müqabilində səbr etmələrindən ibarətdir».
Başqa bir hədisdə buyurur: «Qadınların cihadı ərlərinə yaxşı həyat yoldaşı olmalarından ibarətdir».
b) Ərinin maddi imkanının aşağı olması;
Ehtiyac və maddi imkanın aşağı olması təbii hallardandır. Lakin bu, heç də o demək deyil ki, ailənin maddi tə’minatını öz üzərinə götürmüş bir şəxs əzab-əziyyətə qatlaşaraq özünü və ailəsini həyatın şirinliyindən məhrum etməlidir. Ailənin maddi imkanı aşağı səviyyədə olduqda, hər iki tərəf bir-biri ilə həmdərd olmalı və keçirdikləri həyat tərzinə qane olmağa çalışmalıdırlar. Həyatın acılı-şirinli günlərində bir-birinə yardımçı və həmdərd olmalıdırlar.
Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur: «Əri ilə həmrə’y olmayan və onu qadir olmadığı şeylərə vadar edən qadınlardan heç bir savab qəbul olunmaz. Onlar [qiyamət günü] Allah-taala ilə qəzəbli olduğu zaman görüşərlər [sorğu-sual olunarlar]».
Başqa bir hədisdə buyurur: «Ağır sözlə ərinin xətrinə dəyən qadınların gecələri ibadətlə keçirib, gündüzləri oruc tutsa da, köləlikdə olanları azad edib, Allah yolunda cihad etsə də, onu razı salmayınca heç bir savab və xeyirxah işi qəbul olunmaz. Cəhənnəm oduna daxil olan ilk şəxs məhz onlar olacaqlar».
v) Qadın ərinə görə öz gözəlliyinə diqqət yetirməli, gözəl ətirlərdən istifadə etməlidir. Ərindən başqa ona məhrəm olmayan şəxslərə görə isə buna yol verməməlidir. Nur surəsinin 31-ci ayəsində Allah-taala Peyğəmbərə (s) mö’min qadınlara özlərini məhrəm olmayan yad kişilərdən gizlətmələrini əmr edir:
«Mö’min qadınlara da de ki, gözlərini haram buyurulmuş şeylərdən çevirsinlər [naməhrəmə baxmasınlar], ayıb yerlərini [zinadan] qorusunlar [və ya örtülü saxlasınlar]; öz-özlüyündə görünən [əl, üz] istisna olmaqla, zinətlərini [zinət yerləri olan boyun, boğaz, qol, ayaq və s. naməhrəmə] göstərməsinlər; baş örtüklərini yaxalarının üstünə çəksinlər [boyunları və sinələri görünməsin]; zinət yerlərini ərlərindən yaxud, öz atalarından [qayınatalarından], yaxud öz oğullarından, yaxud ərlərinin oğullarından, yaxud öz qardaşlarından, yaxud qardaşlarının oğullarından...)
İmam Sadiq (ə) buyurur: «Boynunda cənabət qüslü olan bir şəxs özünü pak etməyincə namazları qəbul olunmadığı kimi, ərindən qeyrisi üçün gözəl ətirlərdən istifadə edən qadınlar da bu iyi özlərindən aparmayınca ibadətləri qəbul olunmaz.»
q) Qadın ərinin icazəsi olmadan evindən xaric olmamalıdır.
İmam Məhəmməd Baqir (ə)-ın Peyğəmbərdən (s) nəql etdiyi hədisdə bu barədə danışılırdı. İmam Sadiq (ə)-ın Peyğəmbərdən (s) nəql etdiyi hədisdə deyilir: «Ərinin icazəsi olmadan evdən xaric olan qadına evə qayıdanadək xərclik pulu verilməməlidir».
Nəql olunmuş başqa bir rəvayətdə deyilir: «Peyğəmbərin (s) səhabələrindən biri səfərə çıxmalı olur. Getdiyi zaman həyat yoldaşına qayıdanadək evdən eşiyə çıxmamağı əmr edir. Əri səfərə çıxandan bir neçə gün sonra qadına atasının xəstə olduğunu xəbər verirlər. Qadın yaxınlarından birini Peyğəmbərin (s) yanına göndərib onu xəbərdar edib icazə verməsini istəyir. Peyğəmbər (s) qadına xəbər göndərərək evində oturub ərinə itaət etməsini əmr edir. Bir neçə gün sonra qadına xəbər çatır ki, atası artıq dünyasını dəyişmişdir. Qadın bir daha Peyğəmbərin (s) yanına adam göndərib ondan atasının yas məclisində iştirak etmək üçün izn verməsini istəyir. Lakin Peyğəmbər (s) bu dəfə də ona həmin xəbəri göndərir. Dəfn mərasimi başa çatdıqdan sonra Peyğəmbər (s) qadının yanına adam göndərib ona xəbər verir ki, Allah-taala ərinə itaət etdiyi üçün sənin və atanın günahlarından keçib əfv etmişdir».
K İŞİNİN ÜZƏRİNƏ DÜŞƏN VƏZİFƏLƏR
Qadının üzərinə müəyyən vəzifələr düşdüyü kimi, ailə qurduqdan sonra kişinində öhdəsinə yerinə yetirməsi zəruri olan bə’zi maddi və mə’nəvi vəzifələr düşür. Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisdə qadının hüququ barədə deyilir:
«Cəbrail (ə) mənə qadının hüququ barədə o qədər tövsiyələr edərdi ki, qadını pozğunçuluğa yol verməkdən savayı heç bir şey üçün boşamaq mümkün olmadığını güman edərdim.»
1. Kişinin üzərinə düşən ən başlıca vəzifələrdən biri qadının maddi tələbatını ödəməkdir.
İmam Sadiq (ə)-ın səhabələrindən olan İshaq ibn Əmmar, ondan qadının hüququ barədə soruşduqda belə cavab verir: «Hər şeydən əvvəl onu doyurmalı, bədənini örtməli (yə’ni, yemək və geyimlə lazımınca tə’min etməli), nadanlıq etdikdə isə bağışlamağı bacarmalıdır».
2. İmam Zeynəlabidin (ə) buyurur: «Allah-taala həyat yoldaşlarınızı [zövcələrinizi] sizin rahatlığınız üçün xəlq etmişdir. Onları Allah tərəfindən sizlərə bəxş olunmuş bir ne’mət hesab edin. Elə isə sənin haqqın onun haqqından vacib olsa da, xətrini əziz tutub gözəl davran...»
3. Kişi öz həyat yoldaşına qarşı mehriban olmalı və onunla gözəl davranmalıdır.
Peyğəmbər (s) buyurur: «Kişinin həyat yoldaşına «səni sevirəm» deməsi, heç vaxt onun qəlbindən çıxmır».
Başqa bir hədisdə buyurur: «Allah-taala qadının pis əxlaqına səbr edən kişilərə, başına gəlmiş müsibətlərə səbr etmiş Əyyub (ə)-a bəxş etmiş savabı əta edər».
İmam Cə’fər Sadiq (ə) buyurur: «Hər bir ailə başçısı öz ailəsinin yanında təbiətinə uyğun olmasa da, üç xislətə yiyələnməlidir: Gözəl davranış, öz həddi-hüdudunda əli açıqlıq və ailəsinin keşiyində durmaq üçün qeyrətli və qürurlu olmaq».
Başqa bir hədisdə buyurur: «Kişi ailə qurduqdan sonra üç şeyə ehtiyac duyur: Qadını özünə cəlb edincə onunla həmfikir olmalı, gözəl davranaraq özünə fikir verib qəlbini ələ almalı və ona qarşı əliaçıq olmalıdır.»
4. Kişi qadına qarşı zor tətbiq etməməli və onunla kobud davranmamalıdır. Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur:
«Ümmətimin kişiləri o kəslərdirlər ki, zövcələri ilə mehribanlıqla davranıb onların haqlarını tapdalanmırlar». Sonra bu ayəni oxudu:
«Ki ş il ə r qad ı nlar ü z ə rind ə ixtiyar sahibidirl ə r. Bu, Allah ı n onlardan birini dig ə rin ə ü st ü n etm ə si v ə ki ş il ə rin ö z mallar ı ndan [qad ı nlar ı üçü n] s ə rf etm ə sin ə g ö r ə dir».( Nisa-38.)
Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisin davamında deyilir: «Bütün bunlar eynilə kişilərə də aiddir». Yə’ni, əgər kişi öz qadınına zülm edib haqqını tapdalayarsa, onu razı salmayınca gördüyü xeyirli işlərin və ibadətlərinin heç biri ondan qəbul olunmaz və onlar gündüzləri oruc tutub, gecələrini ibadətlə keçirsələr belə və əsirlikdə olanları azad edib Allah yolunda cihad etsələr də Cəhənnəmə daxil olan ilk kəslər olacaqlar.
Bunu da qeyd edək ki, nəql olunmuş hədis və rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və mə’sum imamlardan (ə) həyat yoldaşının seçilməsi, mehriyyənin tə’yin olunması, evlənmə mərasimlərinin hansı şəraitdə keçirilməsi haqda dəyərli məsləhət və tövsiyələr edilmişdir. Bu haqda ətraflı mə’lumat əldə etmək istəyənlər digər mənbələrə müraciət edə bilərlər.
DƏRSİN XÜLASƏSİ
İslam hüquq nizamnaməsində kişi ilə qadının qarşılıqlı hüquqları haqda ətraflı qanun və qaydalar tərtib olunmuşdur. Hər iki tərəf öz hüquqlarına düzgün riayət etməklə həm səadətlə dolu xoşbəxt həyat sürə bilər, həm də Peyğəmbər (s) və mə’sum imamaların (ə) və’də verdikləri axirət dünyasının əbədi səadətinə ümidvar ola bilərlər.
SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
1. Qadının üzərinə düşən vəzifələri bəyan edin.
2. Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisdə Cəhənnəm əzabının nə zaman veriləcəyi haqda danışılır?
3. Nəql olunmuş hədis və rəvayətlərdə qadınların cihad etməsinin nədən ibarət olduğu göstərilir?
4. Kişinin üzərinə nə kimi vəzifələr düşür?
5. Peyğəmbər (s) ümmət içərisində kimləri ən yaxşı insanlar hesab edir?