Tərcümə :
Onlardan qabaq nə çox insanları həlak etdiyimizi görməyirlərmi ? Onlar bir daha bunlara sarı qayıtmayacaqlar (31). Amma insanların hamısı toplanmış olaraq ( qiyamət günü ) hüzurumuza qayıdacaqlar (32).
Təfsir :
Əbədi qəflət.
Bu iki ayədə əsrlər boyu qafil olan insanlardan söhbət açılmışdır. Əvvəl buyurur: «Onlardan qabaq nə çox insanları həlak etdiyimizi görməyirlərmi?»
Əntakiyyənin camaatı dünyaya ilk dəfə qədəm qoymuş qafil insanlar deyildirlər. Onlardan qabaq da çox qafil tayfa və qövmlər yer üzünə qədəm basmışlar. Həmin tayfaların acınacaqlı aqibəti tarixin səhifələrində yazılmış, abad məntəqələri xarabalığa çevrilərək izləri onların gözü qabağında qalmışdır. Ancaq Əntakiyyəlilər bunların heç birindən ibrət almamışlar.
«Onlar görmədilərmi?»-«Ələm yərəv» cümləsindəki şəxs əvəzliyinin kimə aid olması haqqında təfsirçilər bir neçə ehtimal vermişlər. Birinci ehtimal budur ki, bu ayədə işlənmiş şəxs əvəzliyi ötən ayələrdə gələn «şəhər əhalisi»-nə («əshabül qəryəti») aiddir.
Daha bir ehtimal da budur ki, şəxs əvəzliyi «Məkkə əhalisi»-nə aiddir. Ona görə ki, bu ayələr onları xəbərdar etmək üçün nazil olmuşdur. Ancaq 30-cu ayəyə diqqət etdikdə aydın olur ki, ayədə bütün yer üzünün əhalisi nəzərdə tutulur (yəni şəxs əvəzliyi bütün insanlara aiddir). Buna da dəlil budur ki, 30-cu ayədə gələn «bəndələr» «ibad» sözü Peyğəmbərləri danan bütün insanlara şamil olur. Bir sözlə bu ayə insanlardan keçmiş nəsillərin tarixini diqqətlə mütaliə etməsini, onların yaşadığı yerlərin abidə kimi qorunub saxlanılmasından və zalimlərin viran olan qəsirlərindən ibrət almalarını istəyir.
Bu ayənin sonunda isə belə buyurulur:
«Onlar bir daha bunlara sarı qaıtmayacaqlar».
Ən çətini də budur ki, onların bu dünyaya bir daha qayıdıb günahlarından tövbə etmələri mümkmn deyildir. Onlar arxalarındakı körpüləri elə uçurublar ki, daha geri qayıtmağa imkanları yoxdur.
Bu təfsir eynilə həzrəti Əli(ə)-ın insanların ölülərdən ibrət almaları barədə Nəhcül-bəlağədə buyurduğu xütbə kimidir. Həzrəti Əli(ə) buyurur:
«Onların (ölülərin) nə pisliklərdən tövbə etmələri, nə də yaxşılıqlarını çoxaltmağa imkanları yoxdur». (Ona görə ki,geriyə qayıdan yol bağlanmış və heç cür imkan yoxdur) (Nəhcül-bəlağə. xütbə-188).
Sonrakı ayədə deyilir:
«Amma insanların hamısı (istisna olmayaraq) bizim hüzurumuza qayıdacaqlar».
Bu o demək deyil ki, günahla ölmək getmiş və bir daha bu dünyaya qayıda bilməməklə iş sona yetir. Əksinə əsas iş hələ bundan sonra başlanır. Tezliklə onlar qiyamət günündə hesab-kitab vermək üçün bizim hüzurumuza gələcəklər və ondan sonra öz əməlləri əvəzində əbədi əzaba düçar olacaqlar.
Bütün bunlar günahkarlar üçün ibrət deyilmi? Bunları eşidib gördükdə onlar elə eləməlidirlər ki, onların başına gələn aqibətə düçar olmayanlar və nə qədər fürsət var bu bataqlıqdan qırağa çıxarlar.
Əgər ölümlə hər şey sona yetsəydi ola bilərdi ki, onlar rahat olalar. Əfsus ki, ölümlə heç bir şey başa çatmır. Əksinə əbədi həyat ölümdən sonra başlayır. Şair bu məzmunda belə bir şer demişdir:
Əgər biz öldükdən sonra hesab-kitab olmadan öz başımıza buraxılsaq, onda ölmək bütün canlılar üçün ən rahat şey olar. Yox əgər öldükdən sonra yenidən dirilsək, o zaman bizdən hər şeyin hesab-kitabını çəkəcəklər.