İctimai münasibətlərin müsbət hal tapmasında zəruri hesab olunan əxlaqi xüsusiyyətlərdən biri də gülərüzlülükdür. Peyğəmbər (s) və mə'sum imamlar (ə) yaşadıqları cəmiyyətdə qarşılaşdıqları şəxslərlə gözəl və səmimi münasibətdə olmuş və bunu öz davamçılarına da tövsiyə etmişlər: «İnsanlara var-dövlətinizlə sevinc gətirə bilməzsiniz. Elə isə onlarla gülərüz və mehribanlıqla rəftar edin». Yə'ni, var-dövlətiniz nə qədər çox olsa da insanların [mə'nəvi] çətinliklərini həll edə bilməzsiniz. Elə isə öz səmimi rəftarlarınızla onların sevincinə səbəb olun. Əli (ə) mehriban və təbəssümlü olmağı mö'minlərin xüsusiyyətlərindən biri hesab edərək buyurur: «Mö'minlərin sevinc və şadlığı onların simasında aşkar olar, qəm-qüssələri isə qəlblərində gizlənər». Bu səbəbdən də hər hansı bir çətinliklə qarşılaşan mö'min şəxslər öz mö'min qardaşları ilə ünsiyyətdə olarkən özünü kədərli göstərməklə onlarında qəm-qüssəsinə səbəb olmamalıdır. Belə ki, gündəlik həyatımızda hamı bir sıra çətinliklərlə qarşılaşır və təbii ki, bu, onların narahatçılıqlarına səbəb olur. Əgər hər birimiz gündəlik həyatda qarşılaşdığımız çətinliklər ucbatından öz müsəlman bacı və qardaşlarımızla soyuq münasibətdə olarıqsa, həyat bizim üçün olduqca acı və mə'nasız olacaqdır. Bu səbəbdən də cəmiyyətdə sevinc, şadlıq və yüksək əhval-ruhiyyə hiss olunsun deyə, Əli (ə)-ın tövsiyə etdiyi kimi, üzlərdə sevinc və təbəssüm olmalı, kədər və qəm-qüssə isə qəlblərdə gizli qalmalıdır.
G Ü L Ə R Ü ZL Ü Y Ü N M Ü SB Ə T N Ə T İ C Ə L Ə R İ
Bu məzmunda Peyğəmbər (s) və mə'sum imamlardan (ə) kifayət qədər hədis və rəvayət nəql olunmuşdur. Burada onlardan bir neçəsini gətiririk.
Peyğəmbər (s) buyurur: «Təbəssümlü və gülərüzlü olmaq kin-küdurəti aradan aparır».
Əli (ə) buyurur: «Təbəssümlü olmaq dostluğun (möhkəm) ipidir».
O həzrət yenə də buyurur: «Təbəssümlü olmaq bir (növ) qohumluqdur».
İnsanların dostluq əlaqələrinin daha da səmimiləşməsinə və düşmənlərin qəlblərindən kin-küdurətin götürülməsinə səbəb olacaq ən gözəl şey onların bir-biri ilə qarşılaşarkən gülərüzlə davranmaları, el-obasından uzaq düşdükdə [ailə üzvlərinə] yardım etmələridir.
Başqa bir hədisdə deyilir: «Gülərüzlülük alicənablığına dəlalət edir».
İmam Baqir (ə) gülərüzlülüyü insanlar arasında dostluğun, səmimiyyətin artmasının və insanın Allaha yaxınlaşmasına səbəb olacaq ən başlıca amillərdən biri hesab edir.
O həzrət bu haqda buyurur: «Gülərüzlüklü insanların bir-biri ilə dostluq və səmimiyyətinə və Allaha yaxınlaşmalarına, qaraqabaqlıq isə onların bir-biri ilə düşmənçiliyinə və Allahdan uzaq düşmələrinə səbəb olur».
Əli (ə) buyurur: «Din [müsəlman] qardaşlarınızla qarşılaşdığınız zaman əl-ələ görüşüb bir-birinizdən ayrılana qədər təbəssümlü olun. Belə edərsinizsə, boynunuzdakı günahlar bağışlanar».
Yuxarıda qeyd olunan rəvayətlərdə səmimi rəftar və gülərüzlülüyün cəmiyyətdə qoyduğu müsbət tə'sirlərə işarə olunur. Nəql olunmuş növbəti rəvayətlərdə isə müsəlmanların bir-biri ilə daha da səmimi əlaqədə olmalarına sövq edən bu gözəl əxlaqi xüsusiyyətin axirətdəki nəticələrinə toxunulur.
İmam Sadiq (ə) buyurur: «Bu üç şeydən birinə riayət edən şəxsə Allah-taala cənnəti vacib edər:
1. Yoxsulluqda başqalarına əl tutmaq;
2. Camaatla gülərüzlə rəftar etmək;
3. İnsaflı olmaq [və ədalətə riayət etmək]».
ZARAFAT
Gülərüzlülükdən söz düşmüşkən cəmiyyətdə geniş yayılmış zarafat, duzlu və könül oxşayan atmacalardan da danışmaq lazımdır.
İslam dini necə? Gülərüzlülüklə yanaşı zarafata da yol verirmi?
Bu suallara da cavab tapmaq üçün Peyğəmbər (s) və mə'sum imamlardan (ə) nəql olunmuş hikmətli və nəsihətamiz rəvayətlərə müraciət edirik.
Bu məzmunda nəql olunmuş rəvayətləri araşdırdıqda bə'zən zarafatın mö'minlərin müsbət xüsusiyyətlərindən biri kimi, bə'zən də bunun kin-küdurətə, düşmənçiliyə səbəb olacaq mənfi xüsusiyyət olduğu göstərilir. Biz bu rəvayətlərin hər biri haqda ayrı-ayrılıqda söhbət açacaq və söhbətimizi bu xüsusiyyətin Peyğəmbər (s) və Əhli-beytin (ə) sünnəsində müşahidə olunub-olunmadığı ilə başa vuracağıq.
ZARAFAT I N M Ü SB Ə T X Ü SUS İ YY Ə T OLDU Ğ U
HAQDA N Ə QL OLUNMU Ş R Ə VAY Ə TL Ə R
Peyğəmbər (s) buyurur: «Mö'min zarafatcıl və xoştəbiətli, münafiq isə qəmgin və qəzəbli olur». «Zarafat edirəm, lakin həqiqətdən başqa bir şey söyləmirəm».
İmam Baqir (ə) buyurur: «Allahın sevdiyi şəxslərdən biri də nalayiq sözlər demədən zarafat edən şəxsdir».
İmam Baqir (ə) üç şeyi mö'minlərin əyləncəsi hesab edir. Onlardan biri də dostlarla zarafatdır.
İmam Sadiq (ə) buyurur: Elə bir mö'min yoxdur ki, onda «duabə» olmasın. Duabə nədir, soruşulduqda imam Sadiq (ə) - zarafat, deyərək cavab verir».
İmam Sadiq (ə)-ın səhabələrindən Yunis Şeybani adlı biri deyir: İmam Sadiq (ə) məndən soruşdu: Bir-birinizlə zarafat edirsinizmi? Dedim: Çox az. Buyurdu: Belə olmayın. Çünki, gözəl xüsusiyyətlərdən biri də zarafat etməkdir. Zarafat etməklə öz din qardaşlarınızı sevindirmiş olursunuz. Peyğəmbər (s) birini sevindirmək istərkən onunla zarafat edərdi».
ZARAFAT I N M Ə N Fİ T Ə 'S İ R QOYDU Ğ U
HAQDA N Ə QL OLUNMU Ş R Ə VAY Ə TL Ə R
Həzrət Peyğəmbər (s) Əli (ə)-a tövsiyə edərək buyurur: «Ey Əli! Zarafat etmə ki, bununla öz dəyərini itirmiş olarsan. Yalan danışma ki, bununla iman nurun aradan getmiş olar».
Həzrət Əli (ə) buyurur: «Yalan və zarafatı, həmçinin haqlı olsa belə, mübahisəni tərk etməyincə insan xalis imana nail ola bilmir».
«Zarafat öz arxasınca kin-küdurət gətirir.
«Hər şeyin bir kökü vardır. Ədavət və düşmənçiliyin də kökü zarafatdır».
«Heybət və vüqara xələl gətirən şey zarafatdır».
«İnsan zarafat etməklə kiçilir».
İmam Sadiq (ə) buyurur: «Zarafat etməyin ki, camaat da cür'ət edib sizə qarşı hörmətsizlik etməsin».
İmam Sadiq (ə) buyurur: «Zarafat etməkdən çəkinin. Çünki zarafat kişilərin mənlik və şəxsiyyətinə xələl gətirir».
İmam Sadiq (ə) öz səhabələrindən birinə nəsihət verərək buyurmuşdur: «Hər şeydən əvvəl sənə təqvalı olmağı və zarafat etməkdən çəkinməyi tövsiyə edirəm. Çünki zarafat şəxsiyyətinə xələl gətirir».
Nəql olunmuş rəvayətlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, zarafat islam nöqteyi-nəzərindən nisbi (yə'ni, zaman və məkan baxımından heç də sabit olmayan) bir rəftar tərzidir.
Bir sözlə, islam mö'minlərə bütün ömürlərini zarafat və deyib-gülməklə keçirmələrini, habelə başqalarının könlünü almaq xatirinə görülən bütün işləri qətiyyətlə pisləyir və eyni zamanda yaşadığı cəmiyyətdə ünsiyyətdə olduğu şəxslərlə səmimi rəftar etmələrini və onlarla gülər üzlə davranmağı tövsiyə edir.Yə'ni, zarafat edərkən ifrata varmamalı və xoşagəlməz sözlər deməklə başqalarının qəlblərini qırmamalıdır. Bütün bunlarla yanaşı, haqdan uzaq düşərək yalan və iftiraya da yol verməməlidir.
Buradan artıq, eyni məzmunda nəql olunmuş rəvayətlərin iki hissəyə bölündüyü mə'lum olur. Onlardan birində ifrata varıldıqda zarafatın verdiyi mənfi nəticələr, digərində isə həddi aşmadan səmimiyyətin artması üçün edilən münasib zarafatlar nəzərdə tutulur. Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur: «Çox zarafat etmək insanın şəxsiyyətinə xələl gətirir».
Əli (ə) buyurur: «Çox zarafat etmək insanın şəxsiyyət və dəyərini aşağı salır».
«Çox zarafat etmək insanın şəxsiyyətinə xələl gətirməklə yanaşı düşmənçiliyə də səbəb olur».
«Çox zarafat edən şəxsin vüqar və əzəməti azalar».
Deməli, insanların təqva və şəxsiyyətinə xələl gətirməyəcəyi təqdirdə dostluq və səmimiyyətin artması üçün zarafat etməyin heç bir irad və nöqsanı yoxdur.
Peyğəmbər (s) və mə'sum imamların (ə) həyat və sünnəsi bizlərə onların hansı şəraitdə, necə və kimlərlə zarafat etdikləri haqda kifayət qədər mə'lumatlar əldə etməyə imkan verir. Dərsin əvvəlində Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş bir hədis qeyd etmişdik. Orada deyilirdi: «Mən zarafat edirəm, lakin həqiqətdən başqa bir şey söyləmirəm».
Peyğəmbərin (s) zarafat etməsi haqda nəql olunmuş rəvayətlərin bir neçəsinə diqqət yetirin:
«Bir gün bir ağbirçək qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəlir. Peyğəmbər (s) onu görçək buyurur: Qoca qadınlar cənnətə getməyəcəklər. Qadın bunu eşitcək ağlamağa başlayır. Peyğəmbər (s) gülümsəyərək buyurur: Sən cənnətə daxil olarkən qoca olmayacaqsan. (Peyğəmbər (s) bunu demək istəmişdir ki, cənnət əhli gənc yaşlarında olacaqlar.) Sonra o həzrət bu ayəni oxudu:
«Şübhəsiz ki, Biz cənnət qadınlarını başqa cür [yeni bir yaradılışla] yaradacağıq!
Onları bakirə qızlar [kimi] yaradacağıq». (Vaqiə 35-36)
Başqa bir rəvayətdə deyilir:
«Ümmi Əymən adlı bir qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəlib deyir: Ərimin sizinlə işi vardır. Peyğəmbər (s) soruşur: Sənin ərin gözündə ağ olan həmin şəxsdirmi? (Ümmi Əymən belə güman edir ki, Peyğəmbər (s) göz xəstəliyi olan mirvari suyunu deyir.) Bunun üçün də deyir: Xeyr! And olsun Allaha onun gözündə ağlıq yoxdur. Peyğəmbər (s) bir daha buyurur: Amma onun gözündə ağlıq vardır.
Ümmi Əymən deyir: Xeyr! And olsun Allaha!
Peyğəmbər (s) təbəssüm edərək buyurur:
Elə bir insan yoxdur ki, gözünün ağı olmasın.»
Digər bir rəvayətdə deyilir:«Bir çöl ərəbi vaxtaşırı Peyğəmbərin (s) yanına gələr və onun üçün hədiyyələr gətirərdi. Lakin Peyğəmbərdən (s) gətirdiyi hədiyyələrin pulunu istəyərdi. Həmin şəxs hər dəfə hədiyyələrin pulunu istəyəndə Peyğəmbəri (s) gülmək tutardı. Bunun üçün də qəmgin olduğu vaxt buyurardı: Kaş, həmin çöl ərəbi bir də gələydi.»
Başqa bir əhvalatda deyilir: «Bir şəxs Peyğəmbərdən (s) onu dəvəyə mindirməsini xahiş edir. Peyğəmbər (s) buyurur: Mən səni dəvənin balasına mindirəcəyəm. Həmin şəxs təəccüblə deyir: Dəvə balasının ki, mənə gücü çatmaz. Peyğəmbər (s) buyurur: Hər bir dəvə başqa bir dəvənin balası deyilmi?»
Bu hədislər və mə'sum imamların etdikləri zarafatlar haqda nəql olunmuş rəvayətlərin məzmununa nəzər saldıqda bu həqiqətin şahidi oluruq ki, onların etdikləri zarafatlar olduqca qısa və məhdud olmuş və orada yalan, qeybət və iftiraya yol verilməmişdir.